Vlakversiering die bestaat uit een groot aantal
kleine, ingelegde stukjes gekleurd glas,
steen of ander geschikt materiaal in een bed van cement samengevoegd. Mozaïeken
werden vooral in de Romeinse tijd
en de vroeg-christelijke periode
veel toegepast ter versiering van vloeren, muren (zowel binnen als buiten) en
plafonds.
Zondvloed (Baseliek San Marco)
Geschiedenis
Omstreeks 3000 vC kende men in Oeroek (het
tegenwoordige Warka, Irak, of bijbelse Erech) in Soemerië een decoratietechniek
die nauw aan het mozaïek verwant
was. Men versierde de muren en zuilen van paleizen door kleistaafjes, waarvan
de bovenkant beschilderd (in rood, zwart en wit) en gebakken werd, in een natte
laag leem te drukken, zodat er allerlei decoratieve patronen (vooral de zigzag)
ontstonden. Dergelijke inlegtechnieken waren bij meerdere oude culturen bekend,
onder andere in het precolumbiaanse Amerika, waar de Maya's
met mozaïek decoreerden.
Ark van Noach (San Marco)
De Egyptenaren kenden een simpele vorm van glasmozaïek, zoals bijv. in de tempel van Ramses II (1290-1224 vC) in Heliopolis te zien is. In Olynthos (5e eeuw vC) en Pella (4e eeuw vC), beide gelegen in Macedonië, maakte men mozaïeken van
gepolijste kiezelstenen.
In de Romeinse tijd werd
het mozaïek tot bloei
gebracht en ontwikkelden zich verschillende technieken. Op de vloeren maakte
men hoofdzakelijk mozaïeken in zwart-wit, maar ook wel in kleur. Een beroemd
gekleurd vloermozaïek is
het Alexandermozaïek (75 nC) uit Pompeij (Huis
van de Faun). Het heeft het gevecht tussen Alexander de Grote en
Darius in de slag bij Issus (333 vC) tot onderwerp en werd waarschijnlijk
gemaakt naar een schilderij uit ca 300 v.C.
De Schepping (San Marco)
Ook in de vroeg-christelijke periode
werden veel mozaïeken gemaakt; uit deze tijd dateren de eerste geschreven
bronnen, o.a. een edict van Diocletianus betreffende het mozaïek maken. Men
ging de kerken op
grote schaal decoreren met mozaïeken van religieuze voorstellingen; de kleuren waren intens
en vooral goud werd veel
gebruikt om de heiligen een
bovennatuurlijke achtergrond te geven.
In het Oost-Romeinse Rijk was een
zelfde ontwikkeling gaande, al zijn er als gevolg van het iconoclasme(de beeldenstorm in
het Byzantijnse Rijk
in de 8e en eerste helft 9e eeuw) weinig vroeg-christelijke mozaïeken
bewaard gebleven.
Schepping Adam en Eva
Schepping Adam en Eva
In de wereld van de islam werd het mozaïek veel
toegepast; in de moskeeën werkten vooral Griekse mozaïekmakers.
Omdat het geloof de afbeelding van de menselijke figuur verbood, werkten zij
decoratief. Vooral een gestileerd plantenmotief kwam veel voor. De
overheersende kleuren waren goud, blauw en groen. Beroemd zijn o.m. de
mozaïeken in de Koepel van de Rots in Jeruzalem (ca 690) en
in de Omajjadenmoskee te Damascus (ca 700).
Na een terugval van de mozaïekkunst in het westen,
veroorzaakt door binnenvallende barbaren, werden er
tijdens de Karolingische renaissance weer mozaïeken gemaakt. In het oosten bereikte de
mozaïekkunst na het iconclasme een
periode van grote opbloei (tweede helft 9e tot 11e eeuw).
L' Eglise Carolingienne la plus Ancienne
Germigny-des-pres (Loiret) Jaar 806
De mooiste voorbeelden uit de 11e eeuw zijn de
mozaïeken in de kloosterkerk van
Daphni (bij Athene) en Hosios Lucas in Phocis, eveneens in Griekenland. Men trok het
hele interieur van een kerk samen
in één groot decoratieschema, waarbij de belangrijkste figuren steeds op de
hoogste plaatsen kwamen. Het exterieur bleef onversierd. Verhalende scènes
werden vrijwel nooit afgebeeld; dat gebeurde pas in de Byzantijnse kerken uit de 12e tot
14e eeuw, toen episoden uit het leven van Christus (vooral
geboorte, doop en kruisiging)
en dat van Maria werden
afgebeeld, bij voorkeur in de narthex.
Transport of Saint Marcus (San Marco)
Met de kruistochten verspreidde ook de mozaïekkunst
zich over geheelEuropa;
een der mooiste voorbeelden, daterend uit de 12e-14e eeuw, is de S. Marco in Venetië.
